Pandemiczna – rzeczywista i wirtualna – „mapa marzeń” toruńskich licealistów pierścienia staromiejskiego

Oglądając pierwsze relacje telewizyjne czy słuchając, początkowo trudnych do zaakceptowania, przekazów medialnych z rozwoju pandemii Covid-19 w Polsce, o wprowadzanych ograniczeniach przemieszczania się i zakazach gromadzenia się w przestrzeni publicznej, zastanawiało nas czy można posiadane wspomnienia i wyobrażenia, co do najczęściej odwiedzanych miejsc oraz marzenia i plany w okresie całkowitej kwarantanny – w określony sposób zmapować. Młodzież szkolna podlegała w tym okresie wszystkim obostrzeniom, a więc stanowiła idealną grupę docelową.

Wybrana grupa docelowa

W 30 placówkach oświatowych w Toruniu na poziomie ponadgimnazjalnym uczy się prawie 11 tys. uczniów. Wśród nich istotną grupę stanowią licealiści 12 publicznych szkół, których rozkład jest zróżnicowany. Wybór placówki przez kandydata jest zdeterminowany przez szereg czynników, w tym m.in. oferowany profil klasy, pozycja w rankingach czy lokalizacja. Niekwestionowanym sercem miasta jest Starówka, czyli wyraźnie ograniczona przestrzennie najstarsza część grodu Kopernika, złożona z szeregu zabytków i rozpoznawalnych miejsc. W jej wnętrzu lub w bezpośrednim otoczeniu zlokalizowane są trzy licea (I – im. M. Kopernika, IV – im. T. Kościuszki oraz X – im. prof. S. Banacha), nazwane w realizowanym projekcie liceami pierścienia staromiejskiego. Szkoły położone są bardzo blisko siebie, a średnia odległość między nimi w linii prostej wynosi niespełna 490 m. We wszystkich rankingach, szkoły te zajmują wysokie miejsca i przykładowo w miejskim Rankingu Liceów Perspektyw w 2020 roku znalazły się one odpowiednio na: 2. (IV LO), 3. (I LO) i 5. (X LO) pozycji. 2250 uczniów tych szkół stanowiło, więc naszą grupą badawczą.

Założenia badawcze – co chcieliśmy poznać?

Przystępując do badania ankietowego wśród uczniów chcieliśmy pobudzić ich myśli, odwołać się do wspomnień, nauczyć geolokalizacji (błędne założenie!) oraz dokonać geograficznej oceny przestrzeni pod kątem indywidualnie rozpatrywanej atrakcyjności oraz spełniania przez nią wybranych funkcji. Naszym celem było stworzenie rzeczywistej i kognitywnej pandemicznej „mapy marzeń”. Ponadto, chcieliśmy się dowiedzieć czy występują istotne różnice w postrzeganiu i ocenie toruńskiej przestrzeni wśród uczniów wytypowanych liceów, czy istnieją oddzielne miejsca ich spotkań oraz co w ich ocenie jest najbardziej charakterystyczne w Toruniu. Jako mieszkańcy miasta oraz absolwenci tych szkół mieliśmy swoje typy i podejrzenia, ale do końca zastanawialiśmy się, czy nie będziemy zaskoczeni.

Projekt ankiety i jej realizacja

Przygotowanie ankiety do stworzenia pandemicznej „mapy marzeń” nie było łatwym zadaniem. Z jednej strony nie chcieliśmy zanudzić pytaniami o rzeczywistość, która wszystkim mocno doskwierała i zdecydowanie zmieniła codzienne czynności, a z drugiej strony byliśmy przekonani, iż jest to ten moment, który się więcej prawdopodobnie nie powtórzy – całkowita kwarantanna osób do 18 roku życia. Byliśmy przekonani, iż przy wzbogaceniu ankiety o atrakcyjną formułę kartograficzną szansa powodzenia projektu wzrasta. Nie baliśmy się przy tym ograniczeń Survey123 for ArcGIS (Esri), mimo iż rozbudowanie kwestionariusza następowało każdego dnia. Docelowa ankieta składała się z 18 pytań podzielonych na trzy części – metryczka, nawyki i upodobania przed oraz po pandemii. 12 pytań dotyczyło wskazania na mapie, a pozostałe jednokrotnego wyboru z podanych opcji. Po uzyskaniu zgody dyrektorów, link do kwestionariusza został przekazany przez dziennik elektroniczny uczniom. Ankieta otwarta była tylko przez 11 dni (do końca kwietnia), ale zdecydowanie największa aktywność (ponad 90%) odnotowana była w ciągu pierwszych trzech dni od jej uruchomienia. Łącznie ankietę otworzyło i przeszło przez metryczkę 525 osób (zwrotność 23%), przy czym respondenci z X LO stanowili 38%, I LO – 33%, a IV LO – 29%. Było to proporcjonalnie w stosunku do liczby uczniów. Po weryfikacji wszystkich rekordów przyjęliśmy założenie, iż wykorzystujemy tylko kompletne ankiety do dalszej analizy danych i wizualizacji jej wyników (308).

Nawyki oraz upodobania licealistów przed i w trakcie pandemii

Przed pandemią uczniom trzech liceów nie brakowało bezpośrednich spotkań ze znajomymi. Niewielki procent – 14% kobiet i 6% mężczyzn stwierdziło inaczej. Nie było istotnej różnicy w odpowiedziach w podziale na klasy (1, 2 czy 3) oraz profil kształcenia.

Sytuacja mocno zmieniła się w trakcie obowiązkowej kwarantanny – uczniom bardzo brakowało takich spotkań, dotyczyło to nawet 85% respondentów. Zakaz możliwości samego wyjścia z domu też był mocno sygnalizowany. Tylko 8% uczniów nie przeszkadzało przymusowe zamknięcie. Gdyby zezwolono im na jednorazowe wyjście z domu podczas tych ograniczeń, to zdecydowana większość wybrałaby spotkanie z przyjacielem lub przyjaciółką w miejscu ich zamieszkania, kolejna grupa las czy park, a następna spacerowałaby po Starówce.

Zaskakujące jest to, że w przypadku hipotetycznego zamknięcia na stałe z powodu pandemii wybranego punktu usługowego, rozrywkowego czy rekreacyjnego zdecydowana większość uczniów wskazała, iż najbardziej brakowałoby im galerii handlowych, a następnie ulubionej kawiarni i restauracji, mimo iż pierwszym miejscem, do którego planują pójść po zakończeniu kwarantanny będzie spacer po Starówce.

Mapowanie przestrzeni oczami licealistów

Badani uczniowie zamieszkują wszystkie toruńskie osiedla, a także dojeżdżają z sąsiednich miejscowości. Najbardziej jednak lubią przebywać i spotykać się ze znajomymi w jego historycznej części – Starówce i takich wyborów dokonali bez względu na reprezentowaną szkołę czy profil kształcenia.

Gdyby każdy uczeń, który lubi spotykać się na Bulwarach Filadelfijskich zaprosił trzech swoich znajomych, to zgodnie z zasadą zachowania dystansu społecznego tj. 2 metrowego odstępu między osobami w miejscach publicznych, zajęliby całą długość toruńskiego nabrzeża pomiędzy mostem im. Józefa Piłsudskiego a mostem kolejowym im. inż. Ernesta Malinowskiego. Podobnie nie starczyłoby ciągu komunikacyjnego prowadzącego od Collegium Maximus do kościoła pw. św. Katarzyny dla wszystkich chętnych na spotkanie na Starówce.

Jeśli szukają samotności to zdecydowana większość odnajduje ją także w obszarze Starego Miasta lub na terenach sąsiadujących parków.

Obszary te pokrywają się także z propozycjami lokalizacji zajęć na świeżym powietrzu, przy czym mediana odległości pomiędzy miejscem zamieszkania a miejscem w którym uczniowie lubią przebywać w samotności wynosi aż 4,5 km.

W ocenie uczniów najbardziej charakterystycznym miejscem Torunia jest Pomnik Kopernika, Rynek i Ratusz Staromiejski oraz ulica Szeroka i właśnie tam zabraliby znajomego, który po raz pierwszy przyjechał do tego nadwiślańskiego grodu.

Czy to wszystko nas dziwi? Absolutnie nie! Toruńska Starówka wpisana została w 1997 roku na listę światowego dziedzictwa UNESCO, zaś w 2007 roku, w plebiscycie Rzeczypospolitej, uznano ją za jeden z siedmiu cudów świata a Rynek i Ratusz Staromiejski wybrany został przez czytelników National Geographic, jako trzecie najpiękniejsze miejsce na świecie.

W zakresie oceny przestrzeni nie ma różnic pomiędzy uczniami tych trzech szkół. Nie powinno być inaczej, ponieważ wytypowany pierścień staromiejski jest zwarty, wyjątkowy i tak charakterystyczny, że nie może dzielić. On łączy. Łączy uczniów, łączy mieszkańców, łączy turystów, łączy wspomnienia, co jest niezmienne od trzech dekad, kiedy to autorzy tego badania uczyli się właśnie w tych szkołach…